Plaats 24: Moerdijk

Moerdijk is een gemeente in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. De gemeente telt 36.933 inwoners en heeft een oppervlakte van 184 km². Hiermee is Moerdijk qua oppervlakte, op Meierijstad na, de grootste gemeente van Noord-Brabant. De hoofdplaats van de gemeente is Zevenbergen.

Bevolking: 36.981 (aug. 2017)

Inwoners (1 januari 2019): 36.963; (232 inw./km²)

Provincie: Noord-Brabant

Regio: 184 km² (159,2 km² Land / 24,79 km² Water)

Het wapen van Moerdijk is het wapen van de Noord-Brabantse gemeente Moerdijk. De gemeente is op 1 januari 1997 gesticht en het wapen werd op 6 maart 1998 per Koninklijk Besluit aan de gemeente toegekend.

Het witgeverfde klooster is eigenlijk een flink woonhuis. De kapel heeft een lager koor en draagt een klokkentorentje. De gevel aan de straatzijde heeft een terracotta reliëf van een Christusfiguur met het opschrift: vita et resurrectio nostrae (ons leven en onze herrijzenis).

De Stephanuskerk was nog niet zo oud. In 1944 werd de kerk van Moerdijk verwoest en de huidige werd in 1957 in gebruik genomen. In die tijd was Moerdijk een Mariabedevaartsoord. Twee jaar daarvoor had de bisschop van Breda een beeld van O.L. Vrouw van Fatima een tocht laten maken door heel zijn bisdom. Aan het einde van de tocht moest het een definitieve plaats krijgen en de bisschop besloot dat dit Moerdijk moest worden, omdat de inwoners al lang een bijzondere devotie voor Maria hadden. Enkele jaren lang was Moerdijk het centrum van de verering van Maria in het bisdom Breda, maar de tijden dat pelgrims met bussen tegelijk naar Moerdijk kwamen, zijn voorbij.

Voor het kleine groepje kerkgangers was de kerk veel te groot geworden en niet meer te onderhouden. Het heeft heel wat overleg gekost, maar het leek erop alsof iedereen vrede had met het afscheid van de Stephanuskerk. Maar toen kwam de monumentenwereld in het geweer: de Stephanuskerk was een uniek voorbeeld van wederopbouwarchitectuur en bovendien was het orgel dat zich in de kerk bevond vervaardigd door de vermaarde Deense orgelbouwer Marcussen. Als Bach nog geleefd had, zou hij maar wat graag organist zijn geworden in Moerdijk, aldus de kenners. Het orgel heeft in 2011 een nieuwe stek gekregen in de Johannes de Doperkerk in Klundert en plannen voor een alternatieve bestemming van de kerk zijn inmiddels ook ontwikkeld. Ondanks de protesten van de bevolking en het Cuypersgenootschap gaf de gemeenteraad van Moerdijk in 2013 groen licht voor de sloop. Alleen de markante toren, die het dorp vanaf de A16 zichtbaar maakt, met op de achtergrond de petrochemische industrie van het industrieterrein Moerdijk, zal mogelijk behouden blijven.

Uitzicht op het Hollandsch Diep.

Beeld van een wandelende man met over zijn schouders een stok met een in elkaar geknoopte lap met zijn bezittingen.

Kunstenaar: Niek van Leest (Moerdijk 1930 - Lage Zwaluwe 2012), beeldhouwer te Lage Zwaluwe.

Tennisvereniging de Klaverpolder.

De begraafplaats van Moerdijk.

De haven van Moerdijk

Overblijfsel van?

De toekomst van Moerdijk hing in 2013 aan een zijden draad. Een commissie onder leiding van Ed Nijpels adviseerde ontmanteling van het dorp. Zover kwam het niet, tot vreugde van Aria van der Burgh. „Ik heb hier een taak.”

De losstaande toren van de Heilige Stephanuskerk rijst ver boven de overige bebouwing van Moerdijk uit. Fraai is ze niet, de kerk trouwens evenmin. De gevels bestaan voor een deel uit betonnen cirkels en ruiten. Het rooms-katholieke godshuis wordt al jaren niet meer gebruikt. Het met onkruid overdekte terrein voor de kerk is met ijzeren hekken afgesloten. De toren moet blijven staan. Op de plaats van de kerk is een nieuw ”dorpshart” gepland, maar tot nu toe bleef het bij ideeën.

Het verval van Moerdijk is ook van de woningen in de dorpskern af te lezen. De onzekere toekomst leidde tot collectieve verwaarlozing. Toch is het niet uitsluitend kommer en kwel. De beslissing om het dorp te behouden (zie ”Belaagd door chemie en havenindustrie”) en zelfs een facelift te geven, zorgde voor nieuw elan. Dorpshuis De Ankerkuil, ondergebracht in een voormalig parochiehuis op rot beton, is vervangen door een modern gemeenschapshuis dat de oude naam behield. De huisartsen van Moerdijk houden er praktijk en allerlei verenigingen ontplooien er activiteiten. Op woensdagmorgen wordt er voor de ouderen van het dorp koffie geschonken. Grote panelen achter de ramen tonen de woningen die recent zijn verkocht en door de gemeente aangekochte panden die nu worden verhuurd. Op het plakkaat ernaast staat de inhoud van de ”Moerdijkregeling”, de garantiebepaling voor mensen die hier een huis kopen of verkopen.

Dorpshuis De Ankerkuil

Uitzicht over Moerdijk. Aan de horizon de Klok van de H. Stephanus kerk.

Straatbeeldmuseum.

Het is begonnen toen de kleine Sjaakie in de gaten kreeg dat het straatbeeld met een razend tempo vernieuwd werd. Hij kon dit niet aanzien en besloot dat hij zo veel mogelijk van dit mooie materiaal ging redden. Op zeer jonge leeftijd kreeg hij van zijn zus zijn eerste verkeersbord, kleine Sjaakie was op dat moment het gelukkigste mannetje op aarde. Inmiddels is Jacques een volwassen man, en heeft hij al heel wat bij elkaar gespaard. Van verkeersborden tot aan bussen, niets is hem te gek.

Het gemaal van Moerdijk.

Uitzicht op de Moerdijkbrug en het Hollandsch Diep.

De Moerdijkbrug is een brug in Nederland, gelegen in de A16 ten zuiden van Dordrecht. De Moerdijkbrug gaat over het Hollands Diep en is de langste rivierbrug van Nederland met een lengte van ruim 1 kilometer.

De Moerdijkbrug is onderdeel van een serie bruggen over het Hollands Diep, de breedste rivier van Nederland. De Moerdijkbrug verwerkt het verkeer van de A16 over 2x3 rijstroken. De brug is relatief eenvoudig met platte liggers zonder bovenbouw zoals een boog of tui. Ten oosten van de snelwegbrug liggen nog twee spoorbruggen; een tweesporige brug voor de hogesnelheidslijn van Rotterdam naar Antwerpen en een tweesporige brug voor overig railverkeer tussen Dordrecht en Breda/Roosendaal. Ten westen van de Moerdijkbrug stroomt de rivier de Kil in het Hollands Diep. Ten zuiden van de Moerdijkbrug ligt het knooppunt Klaverpolder waar de A17 afsplitst richting Roosendaal.

De Moerdijkbrug is vernoemd naar het dorp Moerdijk. Dit dorp heeft zijn naam ook geleend aan een groot industrieterrein.

Het Hollandsch Diep was van oudsher het grootste obstakel voor noord-zuidverkeer in het westen van Nederland. In 1871 werd de spoorbrug geopend, maar van een wegbrug kwam het nog lang niet. De auto deed pas tegen 1900 zijn intrede en vanwege de beperkte omvang van het autoverkeer was er geen noodzaak voor de aanleg van een vaste oeververbinding. In 1909 werd de eerste officiële veerdienst over het Hollandsch Diep in werking gezet, alhoewel daarvoor men al decennia de overtocht maakte.

In de jaren '20 en '30 groeide het wegverkeer echter gestaag en werd de roep om een vaste oeververbinding luider. De aanleg van de Moerdijkbrug begon in 1934 en op 12 december 1936 werd de eerste Moerdijkbrug in gebruik genomen door koningin Wilhelmina. Tussen de ingebruikname van de parallelle spoorbrug en de verkeersbrug zat een periode van 65 jaar. De nieuwe autobrug was iets korter dan de spoorbrug met tien overspanningen. Het was een vakwerkbrug en destijds één van de grootste bruggen van Europa.

De brug is in 1944 door het terugtrekkende Duitse leger vernield om de opmars van de geallieerden te vertragen waarna in 1945 een tijdelijke veerdienst ingesteld is. De brug is kort na de Tweede Wereldoorlog provisorisch hersteld met overspanningen van de spoorbrug en was in het bevrijdingsjaar alweer te berijden. In 1946 werd een definitieve reparatie verricht. De onderdelen uit de spoorbrug werden weer teruggeplaatst op die brug.

In 1950 reden dagelijks 5.200 voertuigen over de Moerdijkbrug, wat steeg naar 12.430 in 1960 en 30.650 in 1970, waarmee de brug werd vanaf de jaren '60 een knelpunt werd omdat het de enige doorgaande verbinding tussen Zuid-Holland en Noord-Brabant was. De oude brug had een 11 meter brede rijbaan met 4 rijstroken van 2,80 meter breed, veel te smal voor de ontwerpeisen uit de jaren '70. Er werden plannen gemaakt voor een brug met 2x3 rijstroken van 3,50 meter en een vluchtstrook. In eerste instantie werd gedacht aan een parallelle brug aan de oostzijde voor verkeer richting noorden, zodat de oude brug alleen voor verkeer richting zuiden kon worden gebruikt. Ook een markante tuibrug met een hoofdoverspanning van 400 meter werd overwogen. Dit zou veruit de grootste brug van Nederland zijn geworden. Dit stuitte echter op praktische bezwaren, zoals de scheepvaart, ijsafvoer en de stabiliteit van de rivierbodem. Ook werd een tuibrug niet gewenst geacht vanwege landschappelijke belangen. Het plan vroeg om een brug die breder, maar niet zwaarder was dan de oude brug, vanwege de belasting van de brugpijlers. Uiteindelijk is een 42,9 meter brede stalen rijvloer ontworpen die de betonnen vloer verving.

De werkzaamheden van de Moerdijkbrug waren technisch uniek. Men moest namelijk de brugdelen vervangen terwijl de brug in verkeer moest blijven, gezien het gebrek aan alternatieve verbindingen. De oude brug had een dikte van 1,90 meter, terwijl de nieuwe brug 3,50 meter dik was tussen de onderkant en het wegdek. Een gefaseerde vervanging was dus niet mogelijk. Er is toen voor gekozen om de oude brugdelen op te vijzelen, zodat ze qua hoogte aansloten op de nieuwe brugdelen. Door het opvijzelen is de brug enigszins gebogen, de oorspronkelijke brug had dat niet, hierdoor is er iets meer doorvaarthoogte voor het scheepvaartverkeer in het midden van de brug. Vervolgens zijn de brugdelen ingevaren en in een tijdsspanne van 24 uur vervangen, meestal op een zaterdag om het verkeer niet te veel te hinderen. Het vervangen van elk van de tien brugsegmenten kostte 2,5 maand, dus 25 maanden in totaal. In het voorjaar van 1976 is begonnen met het invaren van de nieuwe brugsegmenten. Interessant is dat het brugdek is voorbereid op 2x4 rijstroken zonder vluchtstroken. De nieuwe Moerdijkbrug kostte 100 miljoen gulden.

In 1978 is de brug aangepast opengesteld met bredere liggers, zodat de 2x3 rijstroken beschikbaar waren. De oude brugdelen zijn elders hergebruikt, vier voor de Spijkenisserbrug en zes voor de Keizersveerbrug in de A27 bij Geertruidenberg. De Keizersveerbrug ligt relatief dichtbij, maar de vaarroute van de brugdelen maakte een behoorlijke zigzag door de regio, ze werden vanaf de Moerdijkbrug eerst de Dordtse Kil ingevaren, dan via de Beneden Merwede tot even voor Gorinchem, vervolgens via de Nieuwe Merwede terug naar het Hollandsch Diep en dan oostwaarts naar Geertruidenberg. Dit komt omdat het transport niet onder de naastgelegen spoorbrug door paste. Een deel van de oude autobrug dient nu als monument op de zuidoever van het Hollands Diep, ten oosten van de snelweg en zichtbaar vanaf de snelweg. In 2004 is ten oosten van de Moerdijkbrug de brug Hollandsch Diep voor de hogesnelheidslijn opgeleverd.

De verbinding van Brabant met Holland over het Hollands Diep kent een lange geschiedenis. Al in 1872 werd een spoorbrug aangelegd, in 1936 gevolgd door een verkeersbrug. In 1978 werd er bij de brug het monument Moerdijkbrug opgericht.

Het monument op de Brabantse oever bij de brug werd opgericht, memoreert de voltooiing van de nieuwe verkeersbrug in dat jaar. Het bestaat uit twee afgezaagde brugliggers die het oude monument omklemmen dat in 1936 tegen de zijkant van de verkeersbrug was aangebracht: een vrouwenfiguur omgeven door de wapens van twaalf steden uit Noord en Zuid, waar destijds de Kamers van Koophandel zich beijverd hadden voor het tot stand brengen van de verkeersbrug.